Vấn đề chữ viết nhìn từ góc độ lịch sử tiếng Việt (phần 1)

Vấn đề chữ viết trong lịch sử dân tộc đã được nhiều giới nghiên cứu khác nhau như ngôn ngữ học, lịch sử, văn hoá học… quan tâm khảo sát từ góc độ khoa học của mình. Tuy nhiên, việc nhìn nhận vấn đề này ở khía cạnh lịch sử tiếng Việt thì có thể nói là chưa có nhiều, chưa đủ để giúp chúng ta hiểu rõ bản chất của hiện tượng văn hoá quan trọng này trong lịch sử dân tộc Việt. Vì thế, những trình bày của chúng tôi dưới đây chỉ là những đóng góp ban đầu của cá nhân về một vấn đề rất quan trọng không chỉ thuần tuý đối với lịch sử ngôn ngữ mà cả đối với xã hội. Điều đó cũng có nghĩa là chúng tôi tự giới hạn cách nhìn nhận vấn đề chữ viết qua lăng kính lịch sử tiếng Việt.

Trước khi đi vào chi tiết, xin trình bày đôi nét chung theo nhận thức của chúng tôi về vấn đề này. Chữ viết là một phương thức biểu thị chuỗi lời nói bằng những kí hiệu viết-đồ hình, do đó cũng như ngôn ngữ, nó luôn luôn mang tính hệ thống. Điều này cũng có nghĩa chữ viết luôn luôn là một dạng thức kí hiệu có tính hệ thống của ngôn ngữ. Chính vì thế, khi nhìn ở khía cạnh lịch sử, người ta chỉ có thể nói một kiểu văn tự nào đó đã ra đời khi những kí hiệu viết-đồ hình ấy đã thoả mãn tính hệ thống cả ở bản thân chúng lẫn sự hành chức của chúng.

Người ta có thể nhìn nhận tính hệ thống ở nhiều khía cạnh khác nhau. Nhưng có lẽ chỉ khi nào những kí hiệu viết-đồ hình đủ đảm bảo biểu thị chuỗi lời nói một cách đầy dủ thì tính hệ thống của nó mới được xác lập. Điều này có nghĩa là sự xuất hiện lẻ tẻ một vài kí hiệu chỉ đơn thuần là sự manh nha chứ chưa phải là một hệ thống chữ viết của một ngôn ngữ cụ thể. Điều này cũng có nghĩa là sự xuất hiện một hệ thống chữ viết của một ngôn ngữ cụ thể là một quá trình, với sự khởi đầu và thời điểm hoàn chỉnh.

Thời điểm hoàn chỉnh một hệ thống chữ viết của một ngôn ngữ cụ thể chính là dấu hiệu thể hiện tính hệ thống trong sự hành chức của chúng. Đặc điểm hình thức của dấu hiệu này có lẽ là khi ấy chủ thể ngôn ngữ đã có đầy đủ kí hiệu đồ hình để biểu thị chuỗi lời nói của mình và tốt nhất trong lịch sử người ta đã lưu giữ được nhũng văn bản sử dụng hệ thống chữ viết ấy. Với cách nhìn có tính lịch đại như trên, đối với chúng tôi, tính đầy đủ của kí hiệu đồ hình dùng để biểu thị chuỗi lời nói là điều kiện quan trọng nhất ghi nhận sự xuất hiện của một hệ thống chữ viết.