Nguồn gốc của tám thanh trong cách đọc Hán–Việt

• Ngang • Huyền • SẮC NHẬP • NẶNG NHẬP • Sắc khứ • Nặng khứ • Hỏi • Ngã

1. Nguồn gốc của thanh Ngang

Thanh ngang trong cách đọc Hán-Việt có 3 nguồn gốc chính:

– Thanh "bình" các âm tiết mở đầu bằng phụ
âm vô thanh (toàn thanh): 730 trường hợp;

– Thanh "bình" sau phụ âm vô thanh bật hơi (thứ thanh): 350 trường hợp;

– Thanh "bình" các âm tiết mở đầu bằng phụ âm vang (thứ trọc): 500 trường hợp;

+ nguồn gốc khác (huyền, thứ, thượng): chiếm 15% trong tổng số 1700 trường hợp.

1.1. Bình, toàn thanh > NGANG

1.2. Bình, thứ thanh > NGANG

1.3. Bình, thứ trọc > NGANG

2. Nguồn gốc của thanh Huyền

Thanh huyền có nguồn gốc duy nhất: bình thanh của âm tiết mở đầu bằng phụ âm hữu thanh (toàn trọc), khoảng 560 trường hợp.

Ngoài ra, còn khoảng 120 trường hợp (17,5%) bắt nguồn từ nguồn gốc khác:

– ngang lẫn sang: 10%;

– khứ: 5%;

– thượng: 2,5%.

Bình, toàn trọc > HUYỀN

3. Nguồn gốc của thanh SẮC NHẬP

Thanh sắc nhập Hán-Việt có hai nguồn gốc chuyển thành:

– Thanh "nhập" Hán ở sau các thanh mẫu
toàn thanh: 330 trường hợp;

– Thanh "nhập" Hán ở sau các thanh mẫu thứ thanh: 120 trường
hợp

Các trường hợp ngoại lệ chỉ có 6,5%, nhưng cũng đều từ thanh "nhập" (do sự phân biệt cao độ không rõ, đáng lẽ chuyển vào "NẶNG" lại chuyển vào "SẮC").

3.1. Nhập, toàn thanh > SẮC NHẬP

3.2. Nhập, thứ thanh > SẮC NHẬP

4. Nguồn gốc của thanh NẶNG NHẬP

Thanh NẶNG NHẬP Hán-Việt cũng có hai nguồn gốc:

– Thanh "nhập" Hán trong các âm tiết mở đầu bằng phụ âm hữu thanh (toàn trọc): 200 trường hợp.

– Thanh "nhập" Hán trong các âm tiết mở đầu bằng phụ âm
vang (thứ trọc): 180 trường hợp.

Trường hợp lệ ngoại chiếm 6% (25 trường hợp). Đây là những trường hợp đáng lẽ chuyển sang "SẮC" nhưng lại chuyển sang "NẶNG".

4.1. Nhập, toàn trọc > NẶNG NHẬP

4.1. Nhập, thứ trọc > NẶNG NHẬP

5. Nguồn gốc của thanh Sắc khứ

Thanh "Sắc khứ" hiện nay của Hán-Việt có hai nguồn gốc:

– Thanh "khứ" Hán trong âm tiết mở đầu bằng phụ âm vô thanh (toàn thanh): 400 trường hợp.

– Thanh "khứ" Hán ở âm tiết mở đầu bằng phụ âm vô thanh bật hơi (thứ thanh): 170 trường hợp.

Ngoại lệ chiếm tỉ lệ khá cao: 21%. Trong đó, đa số là từ thanh "thượng" Hán chuyển sang (11%), ngoài ra do "nặng" lẫn thành "sắc" hoặc do "bình" chuyển sang.

5.1. Khứ, toàn thanh > SẮC KHỨ

5.2. Khứ, thứ thanh > SẮC KHỨ

6. Nguồn gốc của thanh Nặng khứ

Thanh "nặng khứ" Hán-Việt bắt nguồn chủ yếu từ:

– Thanh "khứ" Hán khi có phụ âm hữu thanh ở trước (toàn trọc)

– Thanh "khứ" Hán có phụ âm vang ở trước (thứ trọc)

Cả hai loại đều có khoảng 220 trường hợp. Tuy nhiên, ngoại lệ có rất nhiều: 31%, chủ yếu là do thanh "thượng" chuyển sang thanh "khứ". Vì vậy, có thể nói thanh "thượng" là nguồn gốc thứ 3 – nguồn gốc thứ yếu – của thanh "nặng khứ" Hán-Việt.

6.1. Khứ, toàn trọc > NẶNG KHỨ

6.2. Khứ, thứ trọc > NẶNG KHỨ

6.3. Thượng, toàn trọc > NẶNG KHỨ

7. Nguồn gốc của thanh Hỏi

Hai nguồn gốc chính của thanh hỏi Hán-Việt là:

– Thanh "thượng" Hán trong các âm tiết có phụ âm đầu vô thanh (toàn thanh): 360 trường hợp;

– Thanh "thượng" Hán trong các âm tiết mở đầu bằng phụ âm vô thanh bật hơi (khứ thanh): 130 trường hợp.

Ngoại lệ cũng khá nhiều: 22%. Trong đó:

+ 8,5% do thanh "khứ" tiếng Hán đưa lại;

+ 6% do lẫn lộn âm vực (đáng lẽ phải chuyển sang "ngã")

+ 4% do thanh "bình" Hán đưa lại;

+ 3,5% vừa do thanh "khứ" chuyển sang vừa do chuyển nhầm
âm vực.

7.1. Thượng, toàn thanh > HỎI

7.1. Thượng, khứ thanh > HỎI

8. Nguồn gốc của thanh Ngã

Thanh "ngã" Hán-Việt có 1 nguồn gốc chính và một nguồn gốc phụ:

– Nguồn gốc chính là thanh "thượng" Hán trong những âm tiết có phụ âm đầu vang (thứ trọc): 180 trường hợp;

– Nguồn gốc phụ là thanh "thượng" Hán trong những âm tiết có phụ âm đầu hữu thanh (toàn trọc): 60 trường hợp.

Ngoại lệ chiếm 27%, trong đó, đáng chú ý là 15% chuyển từ "khứ" và gần 7% chuyển lầm âm vực (đáng lẽ là chuyển sang hỏi).

8.1. Thượng, thứ trọc > NGÃ

8.1. Thượng, toàn trọc > NGÃ